Türkiye Cumhuriyeti’nin yüz yıllık tarihi, dini inançları, etnik kimliği ve ideolojik görüşü yüzünden hedef alınanların tarihi. 6-7 Eylül Pogromu, Maraş, Çorum, Sivas Katliamları gibi büyük ölçekli olaylar, 12 Eylül Darbesi, Kürt Meselesi bağlamında işlenmiş pek çok suç zamanaşımı süreleri nedeniyle cezasız kaldı. 1915’i de içine alarak düşünüldüğünde devralınan inkar, yüzleşmeme ve cezasızlık kültürü, devletin zamanaşımını bir cezasızlık aracı olarak kullanma alışkanlığı bu bağlamda kalıcı bir toplumsal barış ve uzlaşma inşasının önündeki en önemli bir engel.

• 6-7 Eylül Pogromu (1955): Hatırlanacak olursa 6-7 Eylül , 1955 yılında görünürde Kıbrıs sorunu nedeniyle başlatılan Rum azınlığa yönelik yoğun saldırılarda muazzam bir şiddet uygulandı kiliseler, okullar, evler ve işyerleri hedef alındı. Zamanaşımı süreleri ve cezasılık pratiği nedeniyle bu saldırıların faillerinin cezalandırılması bugüne kadar mümkün olamadı.
• Maraş Katliamı (1978): 19-26 Aralık 1978 tarihlerinde Maraş’ta yaşanan olaylar sırasında da Alevi topluluğa yönelik büyük çaplı bir saldırı gerçekleşti. Yüzlerce kişi öldürüldü, yüzlercesi yaralandı ve binlerce ev ve iş yeri tahrip edildi. Bu katliamdaki ağır insan hakları ihlalleri de zamanaşımı engelinin kolaylaştırdığı ortamda cezasız kaldı. Zamanaşımı süreleri, adaletin sağlanmasını zorlaştırdı ve faillerin cezalandırılmasını engelledi.
• 12 Eylül Darbesi: 12 Eylül 1980 tarihinde gerçekleşen askeri darbe sonrasında, yüzbinlerce kişi gözaltına alındı, işkenceye maruz kaldı. Yüzlerce insan zorla kaybedildi, işkence merkezleri veya cezaevlerinde öldürüldü. Sistematik ve yaygın ağır insan hakları ihlalleriyle ilgili suç duyuruları zamanaşımı nedeniyle kapatıldı, faillerin cezalandırılması engellendi. Darbeden 32 yıl sonra, 2010 Referandumu ile, darbecilere yargılama bağışıklığı sağlayan Anayasa’nın Geçici Madde 15 düzenlemesi kaldırılınca Milli Güvenlik Konseyi’nin (MGK) hayatta kalan iki üyesi Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya’ya dava açılabildi. Ancak bu davada da zamanaşımı engeli devreye girdi. Hem emir komuta zinciri dikkate alınmadı ve yargılama sadece bu iki sanıkla sınırlı tutuldu hem suçlamalara insanlığa karşı suçlar dahil edilmedi hem de dava zamanaşımı ve sanıkların ölümü nedeniyle düşürülerek kapatıldı. Böylece dönemin tüm failleri cezasız kaldı.
• Sivas Katliamı (1993): 2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas’ta gerçekleşen Madımak Oteli katliamında da alevi ozanı Pir Sultan Abdal’ı anmak amacıyla düzenlenen etkinliğe katılanlar hedef alındı. Oteli kuşatan ve yönlendirildiği açık olan bir bir kalabalık, içerideki katılımcıları linç etmeye çalıştı ve oteli ateşe verdi. 33 kişi hayatını kaybetti. Zamanaşımı süreleri nedeniyle, adalet sağlanmadan ve faillerin cezalandırılması mümkün olmadan dava kapatıldı. Süren yargılamada da hiçbir sonuç alınamayacak gibi görünüyor.
• 90’lar ve Zorla Kaybetmeler: Türkiye’de, insanların devlet görevlileri ya da onların emri altındaki kişiler tarafından kaçırılıp kaybedilmesi anlamına gelen zorla kaybetmeler 1980’li yıllarda başladı ve olağanüstü bir artışla 1990’lı yıllara damgasını vurdu. Zorla kaybetmenin kamu gücü dahli olmadan gerçekleşemeyeceği, mütemadi suç olduğu, kayıp kişinin akıbeti belirlenip bedeni bulunana kadar zamanaşımı işletilmemesi gerektiği yönündeki uluslararası hukuk düzenlemeler hiçbir yargılama makamı tarafından dikkate alınmadı. Mağdurların ve ailelerinin adalet arayışı zorlaştırıldı, failler cezalandırılmadı ve adalet sağlanmadan soruşturma ve kovuşturmalar zamanaşımı nedeniyle kapatıldı.^{[1] [2] [3]}
• Kürt Meselesi: Ağır insan hakları ihlalleri Kürt meselesi ile doğrudan veya dolaylı şekilde ilişkili. 1980’lerden bu yana ve ağırlıkla OHAL döneminde yaşanan çatışmalarda binlerce insan öldü, kaybedildi, işkence gördü, göçe zorlandı ve köyleri boşaltıldı. Zamanaşımı süreleri, bu dönemdeki insan hakları ihlallerine ilişkin adalet arayışını engelledi ve faillerin cezasız kalmasına yol açtı.

^[1] Alpkaya, G., Altıntaş, İ., Ataktürk Sevimli, E., Sevdiren, Ö., Zorla Kaybetmeler ve Yargının Tutumu, 2013.  https://hakikatadalethafiza.org/kaynak/zorla-kaybetmeler-ve-yarginin-tutumu/.

^[2] Göral, Ö.S., Işık, A., Kaya, Ö. Konuşulmayan Gerçek: Zorla Kaybetmeler, 2014, https://hakikatadalethafiza.org/kaynak/konusulmayan-gercek-zorla-kaybetmeler/.

^[3] Ataktürk Sevimli, E., Gebeş, M., Kılıç, E., Zeren, G., Zıngıl, Ö., 1990’lı Yıllardaki Ağır İnsan Hakları İhlallerinde Cezasızlık Sorunu: Kovuşturma Süreci, 2021, https://hakikatadalethafiza.org/kaynak/1990li-yillardaki-agir-insan-haklari-ihlallerinde-cezasizlik-sorunu-kovusturma-sureci/.