Türkiye’de zorla kaybetme suçunun geçmişi her ne kadar Cumhuriyet’in ilanından önceye uzansa, ve bu suç Cumhuriyet tarihi boyunca ilk akla gelen örneği yazar ve gazeteci Sabahattin Ali olmak üzere defalarca işlenmiş olsa da, bir devlet politikası olarak sistematik uygulaması 90’lı yıllara denk geliyor. Türkiye’de insan hakları kuruluşlarına göre 2000 yılından sonra 33 olduğu öne sürülen zorla kaybetmelere ilişkin en son suç, bilindiği kadarıyla 10.08.2004 tarihinde Tolga Baykal Ceylan’ın İğneada’da kaybedilmesiyle işlendi ve o tarihten sonra bir devlet uygulaması olarak son bulduğu düşünüldü. Ancak kabul edilmeyen, yargı kararları ile cezalandırılmayan, yani devletin çok sayıda kurumunun işbirliği ile failleri için cezasızlık zırhı oluşturulan her suç gibi ortadan kalkmadı ve yeniden gündeme geldi. Bugün, AK Parti iktidarında son bulduğu düşünülen bu insanlığa karşı suçun yine AK Parti iktidarında geri döndüğüne ilişkin güçlü iddiaların varlığına şahit oluyoruz. 15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrasında, kişilerin devlet görevlileri tarafından kaçırılması ve sonrasında akıbetlerinin belirlenememesi şeklinde gündeme gelen çok sayıda ‘Kısa Dönemli Kaybetme’[1] vakası gündeme geldi. Bunlardan 11’i ilgili BM sözleşmesi ve uluslararası hukuktaki tanımlar dikkate alındığında hala zorla kaybedilmiş statüsünde. CHP milletvekilleri Sezgin Tanrıkulu ve Şanal Sarıhan tarafından soru önergesi olarak da gündeme getirilen bu iddialar İnsan Hakları Derneği (İHD) ve İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) rapor ve basın açıklamalarına da konu oldu. Hafıza Merkezi olarak bizler de, özellikle akıbeti belli olmayan kişilerin akıbetlerinin belirlenmesini, ailelerine ve kamuoyuna bilgi verilmesini ve bu konuda etkili bir yargısal soruşturma yürütülmesini bekliyoruz.
Hafıza Merkezi’nin soru önergeleri, basın açıklamaları ve raporlardan derlediği iddiaların son durumu şöyle: İsim: Sunay Elmas Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: CEPA Alışveriş Merkezi önü/Ankara, 27 Ocak 2016 Durumu: Akıbeti bilinmiyor Anadolu Ajansı mahreçli bir haberde FETÖ yapılanmasının ‘MİT Abisi’ olduğu iddia ediliyor. Kaçırıldığı aracın MOBESE kayıtları var, ancak eşi, başvurularına yanıt alamadığını belirtiyor. Kaynak: CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Ayhan Orhan Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Yer bilinmiyor, 1 Kasım 2016 Durumu: Akıbeti bilinmiyor Eski bir MİT çalışanı, 2016 yılında görev yaptığı Yunanistan’dan geri çağrıldığı, 2 Ağustos’ta KHK ile görevinden ihraç edildiği biliniyor. İParis Katliamı zanlısı Ömer Güney ile Ankara’da görüşen 3 MİT’çiden biri, olduğu ve bu nedenle kaçırıldığı iddia ediliyor. Kaynak: CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Mustafa Özgür Gültekin Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Beştepe/Ankara, 21 Aralık 2016 Durumu: Akıbeti bilinmiyor. Rekabet Kurulu çalışanı. Alışveriş sonrası kaçırılarak zorla bir araca bindirilmesinin görüntüleri var. Aile görüntüler olmasına rağmen etkili soruşturma yapılmadığını bildiriyor. Kaynak: CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Hüseyin Kötüce Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Batıkent metro istasyone otoparkı/Ankara, Şubat 2017 Durumu: Akıbeti bilinmiyor Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu çalışanı. Aile etkili soruşturma yapılmadığını açıklıyor. Kaynak: CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Mesut Geçer Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Çakırlar, Yenimahalle/Ankara, Mart 2017 Durumu: Akıbeti bilinmiyor MİT’ten ihraç edilmiş, devlet memuru. Etkili soruşturma ve araştırma yapılmıyor. Kaynak: CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Turgut Çapan Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Şentepe/Yenimahalle, Ankara Durumu: Akıbeti bilinmiyor Turgut Özal Üniversitesi çalışanı iken KHK ile görevinden ihraç edilmiş. Eşi Ülkü Çapan Başbakanlık İletişim Merkezi, Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi ve MİT’e başvurduğunu Ankara Valisi Ercan Topca ile görüştüğünü açıklıyor, 1 Nisan 2017 günü kapısına gelerek eşinin kaçırıldığını söyleyen kişinin daha sonra kaçırılan Ömer Asan olduğu iddiası var. Bir ara bulunduğuna ilişkin çıkan haberleri eşi isim karışıklığı gerekçesiyle yalanlıyor. Basında Çapan ve Asan soruşturmalarının birleştirildiği ve gizlilik kararı da verildiği belirtiliyor. Kaynak: Eşi Ülkü Çapan’ın 8.04.2017 tarihinde Twitter’a yüklediği video, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi, BBC Türkçe’nin 29.06.2017 tarihli haberi, HRW’nin 3.08.2017 tarihinde Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’e gönderdiği mektup ve 12.10.2017’de duyurduğu “Gözaltında: Türkiye’de Polis İşkencesi ve İnsan Kaçırma” başlıklı rapor
İsim: Cengiz Usta Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: 4 Nisan 2017 Durumu: Akıbeti bilinmiyor İzmir Torbalı’da öğretmenlik yaptığı biliniyor. Kaynak: İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Mustafa Özben Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Ankara, 9 mayıs 2017 Durumu: Akıbeti bilinmiyor KHK ile kapatılan Turgut Özal Meslek Yüksekokulu’nda öğretim görevlisi. Kurum kapatılınca Ankara Barosu’na avukat olarak kayıt yaptırmış. Esnaf kaçırıldığına tanık oluyor ve polisi arıyor. Eşi durumu takip edip karakola başvuruyor. AYM ve AİHM başvuruları var. Kaynak: Eşi Emine Özben’in 19.05.2017 tarihli ve 22 Mayıs 2017 tarihli Twitter paylaşımları, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması, BBC Türkçe’nin 29.06.2017 tarihli haberi, HRW’nin 3.08.2017 tarihinde Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’e gönderdiği mektup ve 12.10.2017’de duyurduğu “Gözaltında: Türkiye’de Polis İşkencesi ve İnsan Kaçırma” başlıklı rapor
İsim: Fatih Kılıç Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Ankara, 14 Mayıs 2017 Durumu: Akıbeti bilinmiyor KHK ile ihraç edilmiş öğretmen. En son Ankara Şehirlerarası Otobüs Terminali’nde görülmüş. Ailesi kamera kayıtlarını alamadıklarını açıklamış. Kaynak: Eşi Nihal Kılıç’ın 19.05.2017 tarihli twitter paylaşımı, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi
İsim: Murat Okumuş Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: İzmir, 16 Haziran 2017 Durumu: Akıbeti bilinmiyor KHK ile kapatılan İzmir Şifa Hastanesi’nde muhasebeci. Kaçırıldığı ana dair tanık ve kamera kayıtları var. Kaynak: Babası Ahmet Okumuş’un 22 Haziran 2017’deki Twitter paylaşımı, 12.10.2017’de duyurduğu “Gözaltında: Türkiye’de Polis İşkencesi ve İnsan Kaçırma” başlıklı rapor
İsim: Orçun Şenyücel Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Türkkonut/Ankara Durumu: Akıbeti bilinmiyor Rekabet kurulu uzmanıyken Ağustos 2016’da KHK ile ihraç edilmiş. Kaçırılmaya ilişkin kamera kayıtları var. Kaynak: HDP Milletvekili Mehmet Ali Aslan’ın 24 Nisan 2018 tarihli soru önergesi, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 27 Nisan 2018’deki soru önergesi
Kısa Süreli Kaybetme Mağdurları:İsim: Önder Asan Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Şentepe, Yenimahalle/Ankara, 1 Nisan 2017 Durumu: Balıkesir T Tipi Cezaevi’nde tutuklu Fetullah Gülen soruşturması nedeniyle kapatılan bir özel okulda öğretmen. Kaçırılmasına ilişkin kamera kayıtlarını eşi toparlıyor ve başvurular yapıyor. Ancak 12 Mayıs 2017 akşamı Ankara İl Emniyet Müdürlüğü Özel Şuçlar Şubesi’nden babası aranınca gözaltında olduğu öğreniliyor. 13 Mayıs 2017’de avukatı kendisiyle görüşüyor ve 23 Haziran’da Ankara Cumhuriyet Savcılığı’na müvekkilin 42 gün boyunca gördüğü işkenceyle ilgili kapsamlı bir dilekçeyle suç duyurusunda bulunuyor. Kaynak: Eşi Fatma Asan’ın 11.04.2017 tarihli Twitter paylaşımı, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 26.04.2017 tarihli soru önergesi, İHD'nin 27.05.2017 tarihli Basın Açıklaması ve CHP Milletvekili Şenal Sarıhan’ın 29.05.2018 tarihli soru önergesi, BBC Türkçe’nin 29.06.2017 tarihli haberi, HRW’nin 3.08.2017 tarihinde Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’e gönderdiği mektup ve 12.10.2017’de duyurduğu “Gözaltında: Türkiye’de Polis İşkencesi ve İnsan Kaçırma” başlıklı rapor
İsim: Cemil Koçak Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Altındağ/ Ankara, 15 Haziran 2017 Durumu: Eylül 2017’de serbest bırakıldı Tarım Bakanlığı’nda ziraat mühendisi olarak çalışırken KHK ile görevden alınıyor. 8 yaşındaki oğlunun tanıklığında kaçırılıyor; kamera kayıtları var. 3 aya yakın bilinmeyen bir yerde tutulduktan sonra serbest bırakılıyor. Kaynak: Eşinin 16.06.2017 ve 17.06.2017 tarihli Twitter paylaşımları, HRW’nin 3.08.2017 tarihinde Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’e gönderdiği mektup ve 12.10.2017’de duyurduğu “Gözaltında: Türkiye’de Polis İşkencesi ve İnsan Kaçırma” başlıklı rapor
İsim: Ümit Horzum Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: ACity AVM, Yenimahalle/Ankara, 6 Aralık 2017 Durumu: 28 Nisan 2018’de Savcılık’tan serbest bırakıldı. Akreditasyon Kurumu’nda uzman yardımcısı. 10 Şubat 2018’de eşi, kaybolduğuna ilişkin açıklama yapıyor ve Savcılığa başvuruyor. AİHM’e verilen yanıtları eşi çürütüyor. 17 Nisan 2018’de yine eşi, 138 gün sonra bulunduğunu, Ümitköy civarında bırakıldığını ve resmi gözaltı yapıldığını duyurdu. İşkenceye maruz kaldığı iddiasında bulunuldu. 28 Nisan’da resmi gözaltı süresinin bitiminde Savcılık’tan serbest bırakıldı. Kaynak: Eşi Aynur Horzum’un 13.12.2017 tarihli Twitter paylaşımı, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu’nun 25.12.2017 tarihli soru önergesi, 10.01.2018 tarihli Evrensel gazetesi haberi
İsim: Zabit Kişi Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Almatı Havalimanı/Kazakistan, 30 Eylül 2017 Durumu: Tutuklu Enver Kılıç ile birlikte Almatı Havalimanı pasaport kontrolünden sonra Kazakistan ve Türkiye istihbarat örgütlerince kaçırıldıklarını iddia ettiler. Yakınları Türkiye’ye getirilerek 3 ay boyunca gözleri bağlı olarak bir konteynırda tutulduğunu ileri sürüyor. 21 Ocak 2018’de kız kardeşi Emniyette olduğu bilgisini açıkladı. Basına yansıdığına göre tutuklu. Kaynak: Aileleri adına açılan Twitter hesabından 17.10.2017'de paylaşılan eşi Zerrin Kişi'nin yer aldığı video, eşi Zerrin Kişi'nin 27.11.2017 tarihli Twitter paylaşımı, ağabeyi İsmail Kişi'nin 21.01.2018 tarihli Twitter paylaşımı, 5.2.2018 tarihli Sabah gazetesi haberi, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu'nun Şubat 2018'de verdiği soru önergesi ve 7.3.2018 tarihli TBMM'de hak ihlallerine ilişkin gündem dışı konuşması
İsim: Enver Kılıç Kaçırıldığı/son görüldüğü yer ve tarih: Almatı Havalimanı/Kazakistan, 30 Eylül 2017 Durumu: Kocaeli Cezaevi’nde tutuklu Zabit Kişi ile birlikte Almatı Kazakistan havaalanında pasaport kontrolü sonrasında kaçırıldığı bilgisi var. Şu anda Kocaeli Cezaevi’nde Zabit Kişi ile tutuklu olduğu belirtiliyor. Kaynak: Anonim bir hesaptan paylaşılan eşi Birsen Kılıç'ın yer aldığı 16.10.2017 tarihli video, CHP Milletvekili Sezgin Tanrıkulu'nun Şubat 2018'de verdiği soru önergesi ve 7.3.2018 tarihli TBMM'de hak ihlallerine ilişkin gündem dışı konuşması, 19.4.2018 tarihli Hürriyet gazetesi haberi
[1] Kavram için bkz. BM Çalışma Grubu’nun 2016: https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G16/167/14/PDF/G1616714.pdf?OpenElement
