Hakikat Komisyonları Ve Yüzleşme Mekanizmaları
Hakikat Komisyonları adlı kitap Hakikat Adalet Hafıza Merkezi Yayınları tarafından yayımlandı. Hakikat Adalet Hafıza Merkezi’nin son raporunun yer aldığı kitap, toplumsal barış ve demokrasi için son 30 yıldır dünyanın farklı yerlerinde 40’tan fazla kurulan Hakikat Komisyonlarına odaklanıyor. Bugün artık 90’lı yıllarda yaşanan ve toplumun geniş bir kesiminin yok saydığı zorla göç ettirme, yasadışı ve keyfi infazlar ve zorla kaybetmeler gibi devlet şiddeti pratikleri üzerindeki sır perdesi aralanmaya başlarken, eşit yurttaşlık temelinde yeni bir toplumsal mutabakat için tekil ve parçalı süreçlerin ötesinde sistemli bir yüzleşmeye ihtiyaç var. Bu anlamda yaşadığımız sürecin yeni bir mutabakata evrilebilmesi için somut, yapısal yüzleşme mekanizmalarıyla tahkim edilmesi gerekiyor.
İşte bu yüzden, Türkiye’de de hatırı sayılır bir süredir dile getirilmekte olan hakikat komisyonlarına yönelik talebi bugün daha ayrıntılı tartışmak istiyoruz. Böyle bir tartışma, teknik boyutunun ötesinde, kalıcı barış ve hakiki yüzleşmenin gerekleri konusundaki konu başlıklarını da derinleştirmemize yardımcı olacak.
Son 30 yılda dünyanın farklı yerlerinde 40’ın üzerindeki deneyim, hakikat komisyonlarının başarılı olması için gerekli bazı asgari nitelikler olduğunu gösteriyor. Peki, hakikat komisyonlarının başarılı olmaları için gerekli bu nitelikler neler? Hakikat komisyonları yüzleşme mekanizmaları repertuarının neresinde duruyor?
Bu soruları açmak ve deneyimleri tartışmak amacıyla yayımladığımız “Hakikat Komisyonları” raporu, etkili bir hakikat komisyonu yaratmanın bileşenlerine ve dünyadaki hakikat komisyonu deneyimlerine odaklanıyor. Raporun birinci bölümü geçiş dönemi adaleti konusunda uzun süredir farklı ülkelerdeki çalışmalarıyla bilinen New York merkezli Uluslararası Geçiş Dönemi Adaleti Merkezi tarafından yayımlanmış Hakikatin Peşinde: Etkili bir Hakikat Komisyonu Yaratmanın Bileşenleri adlı yayının çevirisi. Bu bölümde hakikat komisyonlarının yasal yetkisi, meşruiyet ve bağımsızlık ölçütleri, kuruluş aşaması, çalışma ilkeleri, örgütsel yapısı, iletişim yöntemleri vb. çeşitli boyutları, başarılı bir hakikat komisyonunun sahip olması gereken nitelikler çerçevesinde tartışılıyor.
Sayılan tekil niteliklerin ötesindeyse, dünya deneyimleri bize hakikat komisyonlarının en ileri düzeyde etkili olabilmeleri için “özellikle telafi politikaları, cezai kovuşturma ve kurumsal reformların dahil olduğu kapsamlı bir geçiş dönemi adaleti stratejisinin parçası” olarak kurgulanmaları gerektiğini söylüyor. Bu da demek oluyor ki hakikat komisyonlarını yüzleşme mekanizmaları repertuarının farklı bileşenleri arasında bir tür köprü ve kolaylaştırıcı olarak düşünmeliyiz. Raporun ikinci bölümü ise Hakikat Adalet Hafıza Merkezi’nin çeşitli kaynaklardan yararlanarak 10 hakikat komisyonu (Arjantin, Şili, El Salvador, Güney Afrika Cumhuriyeti, Guatemala, Sierra Leone, Doğu Timor, Peru, Fas, Brezilya), bir bölgesel hakikat komisyonu (Eski Yugoslayva Bölgesi) ve iki tarihsel uzlaşma komisyonu (Amerika Birleşik Devletleri ve İrlanda) deneyimine dair hazırladığı derlemeden oluşuyor. Bu bölümde, bir yandan her ülkeye dair siyasi arka bilgisi ve her deneyimi özgül kılan faktörler sıralanırken, diğer yandan komisyonların amaçları, yetki alanları, görevleri, yapıları, işleyişleri, faaliyetleri ve nihai raporları daha teknik düzeyde anlatılıyor. Böylece hem her ülkenin özgül koşullarını kendi bağlamı içinde değerlendirme şansı buluyoruz, hem de komisyonları yapısal nitelikleri özelinde karşılaştırabiliyoruz. Rapor farklı ülke deneyimlerine dair bu panoramik bakış sayesindeyse, birinci bölümde yapılan normatif tartışmayı somut örnekler üzerinden ete kemiğe büründürmüş oluyor. Bu raporun, Türkiye’de barış süreci bağlamında hakikat komisyonları üzerine yürütülen tartışmalara katkıda bulunacağını umuyoruz.
Hafıza Merkezi’nin tüm yayınları aynı zamanda kitapçılarda. Raporları bulabileceğiniz kitapçıların listesine buradan ulaşabilirsiniz.
