Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 24 Haziran 2023 tarihinde gerçekleştirdiği 952. hafta buluşmasına yönelik polis müdahalesini insan hakları örgütleri olarak Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)standartlarına riayet ederek gözlemledik ve yaşanan ihlalleriraporladık. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), Uluslararası Af Örgütü ve Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği (MLSA) ile birlikte yürüttüğümüz bu ortak izleme çalışmasını, Galatasaray Meydanı üzerindeki hukuki dayanaktan yoksun abluka kaldırılana kadar her hafta sürdürmeyi planlıyoruz.

Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın Galatasaray Meydanı’ndaki buluşmalarını ve bu buluşmalara yönelik engellemelerde ortaya çıkan hak ihlallerini sekiz haftadır gözlemleyen kurumlar, idari makamların Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Maside Ocak ve Gülseren Yoleri kararlarını uygulamamakta ısrarcı olduklarını ve kayıp yakınlarının maruz bırakıldıkları hak ihlallerinin kronik bir hal aldığını tespit etmiştir. Yetkililerin Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik tutumlarından kaynaklanan ihlaller, gözaltında kaybedilen yakınları için adalet talep eden Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın asli talebini görünmez kılmaktadır. 

Bu duruma ek olarak, 951. hafta buluşmasında olduğu gibi 952. hafta buluşması da Beyoğlu Kaymakamlığı’nın doğrudan Cumartesi Anneleri/İnsanları’na yönelik aldığı yasaklama kararı ile engellenmiştir ve kayıp yakınları ile hak savunucuları bu karar dayanak gösterilerek yaklaşık 5 saat gözaltında tutulmuşlardır. Ek olarak bu gözlem raporuna konu olan 952. hafta buluşmasında kayıp yakınları ve hak savunucuları ile dayanışmak için Galatasaray Meydanı’na gelen milletvekilleri ve buluşmayı takip eden gazetecilere polisin fiziksel şiddet uyguladığı gözlemlenmiştir. 

► Gözlem raporunu okumak için tıklayınız.

Polis esnafı ‘uyardı’, gazeteciler ve milletvekilleri fiziksel şiddete maruz kaldı

• 952. hafta Buluşması öncesi meydanda bulunan gazetecilerden polisin hafta içinde meydana yakın işletmelere gerek gözlemcileri ve gazetecileri içeri almamaları konusunda uyarıldıkları öğrenildi.
• Kayıp yakınları ve hak savunucularına yönelik polis müdahalesi sırasında Galatasaray Meydanı yakınında bu hafta da herhangi bir ilk yardım aracı tespit edilemedi.
• Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü’nün yasaklama talep ettiği ve Beyoğlu Kaymakamlığı’nın “Olur” verdiği 23 Haziran 2023 tarihli yazıda Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın sosyal medya hesabından 24 Haziran’da “İstiklal Caddesi üzerinde toplanma, yürüyüş, oturma eylemi, basın açıklaması vb. etkinliklerin yapılacağı bilgisi” edinildiği iddia edildi. Yazıda, söz konusu etkinliklerin 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 10. maddesi uyarınca idareye bildirilmediği ve dolayısıyla “kanuna aykırı” olduğu öne sürüldü.
• 11:59’da Galatasaray Meydanı’na giren Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın etrafı, 12:00 itibariyle çevik kuvvet polisleri tarafından tamamen çevrildi. “Dağılın” anonsuna rağmen Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın dağılmasına müsaade edilmedi. Kayıp yakınları ve hak savunucularından oluşan 28 kişilik grubun tamamı 12:13 itibariyle gözaltına alındı ve Galatasaray Meydanı’ndan götürüldü.
• Arbede yaşanırken orada bulunan ve daha sonra öğrenildiği üzere polislere alkışlayarak destek veren bir kişi de 12:23 sıralarında polis amiri Hanifi Zengin’in talimatıyla gözaltına alındı. O anda orada bulunan bazı kişilerin “O, sizi alkışlıyordu. Neden gözaltına alıyorsunuz?” şeklinde karşı çıkmaya çalıştıkları duyuldu.
• Kayıp yakınları ve hak savunucularına eşlik eden Yeşil Sol Parti (YSP) İstanbul milletvekilleri Özgül Saki, Çiçek Otlu, Kezban Konukçu, Celal Fırat ve Diyarbakır milletvekili Ceylan Akça Cupolo polis tarafından kalkanlar ile “güvenlik çemberi”ne alındı. Milletvekillerinin alandan çıkmasına müsaade etmeyen polis, milletvekillerini kalkanları ile sıkıştırdığı görüldü. Alanda bulunan polis amiri Hanifi Zengin’in, milletvekillerine bağırdığı duyuldu. Zengin’in diğer polisler tarafından alandan uzaklaştırılmaya çalışıldığı görüldü.
• Alana tekrar dönen polis amiri Hanifi Zengin’in gazeteciler ile tartışan sivil giyimli polislerin yanına geldiği, gazetecilerin Galatasaray Meydanı karşısında bulunan bir dükkan içerisine sıkıştırıldıkları ve burada gazetecilere polis tarafından fiziksel şiddet uygulandığı gözlemlendi. Bir gazetecinin kamerasının da bu sırada zarar gördüğü öğrenildi ve fotoğrafı çekilerek belgelendi.
• Avukatlara gösterilen gözaltı kimlik tespit tutanağında, geçen hafta hariç önceki haftalardaki engelleme ve gözaltılara gerekçe olarak gösterilen 24/11/2022 tarih ve E85840981-010.07.01-333845 sayılı Genel Emir yazısına yazısından ve Beyoğlu İlçe Emniyet Müdürlüğü’nün 23/06/2023 tarihli ve E-34255955 -81381-2023062310165791049 sayılı Beyoğlu Kaymakamlığı’na yazdığı yasaklama talebi yazısından bahsedildiği görüldü. Tutanakta Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın ve hak savunucularının “dağılmaları yönünde yeterli zaman verilmesine rağmen” dağılmadıkları iddiasına da yer verildiği görüldü.
• Kimlik tespit tutanağında polis amiri Hanifi Zengin’in talimatıyla Cumartesi Anneleri/İnsanları’ndan ayrı olarak gözaltına alınan kişinin “Burası özgür bir devlet, insanların özgürlüklerine karışmayın” diyerek “halkı galeyana getirmeye çalışması” üzerine gözaltına alındığı iddia edildi. 
• Gözaltına alınan kayıp yakınları ve hak savunucuları arasında bulunan İnsan Hakları Derneği (İHD) Genel Başkanı Eren Keskin, İHD İstanbul Şubesi Başkanı Gülseren Yoleri ve avukat Meriç Eyüboğlu’nun kimlik tespitinin ardından serbest bırakılacağı avukatlara bildirildi. Keskin, Gülseren ve Yoleri hakkında düzenlenen tutanakta gözaltına alınan kişi sayısı 29 olmasına rağmen bir önceki haftanın gözaltı sayısı olan “19” yazıldığı görüldü. 14:15’te tutulduğu belirtilen tutanakta, Keskin, Yoleri ve Eyüboğlu’nun İstanbul Terör ve Örgütlü Suçlar Soruşturma Bürosu Nöbetçi Savcısı’nın talimatı üzerine serbest bırakıldığı bilgisine de yer verildi.
• Gözaltına alınan kayıp yakınları ve hak savunucuları, ifade işlemlerinin ardından sağlık kontrolü için Galatasaray Meydanı’ndan uzakta bulunan üç farklı hastaneye götürüldü ve yaklaşık 5 saatlik gözaltının ardından serbest bırakıldı

Beyoğlu Kaymakamlığı’nın yasak kararına ilişkin ek notlar

• Cumartesi Anneleri/İnsanları, AYM’nin Maside Ocak Kışlakçı kararının ardından ilk kez 8 Nisan 2023 tarihinde gerçekleştirdikleri 941. hafta buluşması için Galatasaray Meydanı’na çıkmış ve polis engeliyle karşılaşarak gözaltına alınmıştı. Cumartesi Anneleri/İnsanları, 8 Nisan gününden bu yana geçen sekiz hafta boyunca 13 Mayıs Cumartesi günü hariç her cumartesi günü barışçıl eylemlerini gerçekleştirmek için Galatasaray Meydanı’na çıkmaya devam etti. Gözlemci kurumlar, 944. haftadan itibaren ortak gözlem yapmaya başladı.
• Öncelikle, yapılmak istenen 952. hafta basın açıklamasının engellenmesine yönelik 23/06/2023tarihveE-34255955-81381-2023062310165791049 sayılı Emniyet Talebi ve Kaymakamlık Olur’u doğrudan Anayasa Mahkemesi’nin Maside Ocak ve Gülseren Yoleri kararlarına aykırılık oluşturmaktadır. Zira, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 700. Hafta basın açıklamasına yönelik getirilen Beyoğlu Kaymakamlığı Yasaklama Kararı ile 23/06/2023tarihveE-34255955 -81381-2023062310165791049 sayılı Emniyet Talebi ve Kaymakamlık Olur’u aynı mahiyettedir. 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenmek istenen 700. hafta basın açıklaması için ilan edilen yasaklama kararının Cumartesi Anneleri/İnsanlarının barışçıl toplanma ve gösteri hakkını ihlal ettiği AYM kararı ile sabit olduğu gibi bahsi geçen 23/06/2023 tarihli karar da aynı şekilde ihlali devam ettiren ve yeni ihlaller oluşturan niteliktedir.
• İçeriğine dair bilgi edinilen yasaklama kararlarında Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın buluşmasının kamu düzenini ne şekilde bozacağına veya başkalarının hak ve özgürlüklerini nasıl zedeleyeceğine dair herhangi bir somut açıklama bulunmamaktadır. İdari makamların bu tutumu, AYM tarafından Maside Ocak Kışlakçı ve Gülseren Yoleri kararlarında da değerlendirilmiş ve toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının ihlal edildiğine dair tespitin gerekçelerinden biri olarak kabul edilmiştir (Maside Ocak Kışlakçı başvurusu, paragraf 24-26;Gülseren Yoleri başvurusu, paragraf 19).

Hukuki durum

• Anayasa Mahkemesi (AYM), Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın 25 Ağustos 2018 tarihinde düzenlenen 700. hafta buluşmasının Beyoğlu Kaymakamlığı tarafından yasaklanmasının ve polisin sert müdahalesinin Anayasa’nın 34. maddesince garanti altına alınan “toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının” ihlali olduğuna dair iki ayrı karar verdi. AYM, o gün gözaltına alınanlar arasında bulunan ve Cumartesi Anneleri/İnsanları’ndanMaside Ocak Kışlakçı başvurusunda oy çokluğuyla aldığı kararının “yeni ihlallerin önlenmesi için” Beyoğlu Kaymakamlığı’na; 700. hafta buluşmasına katılan İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şube BaşkanıGülseren Yoleri başvurusunda oy birliği ile aldığı kararının ise Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verdi.
• Polis müdahalesine dayanak olan yasaklama kararında 700. hafta buluşması için bildirim yapılmamış olması gerekçe olarak öne sürülmüştü. AYM, kararında toplantı ve gösterilere yönelik müdahalenin zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşıladığının ve orantılı olduğunun ispatının gerektiğini hatırlattı. İdari makamların toplantı ve gösteri yürüyüşlerini otomatik olarak yasaklama yoluna gitmek yerine bu hakkın etkin kullanımını sağlamaya yönelik pozitif yükümlülükleri olduğunu hatırlatan AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın yaklaşık yirmi dört yıl boyunca belirli zaman ve yerde barışçıl bir toplanma gerçekleştirdiğine dikkat çekerek idarenin bu etkinliğin yapılacağına ilişkin olarak önceden bilgisi olmadığını iddia edemeyeceğine karar verdi. Ayrıca AYM, Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın “gözaltında kaybedilen yakınlarının bulunması ve kamuoyunda farkındalık yaratılması için oturma eylemi düzenlemek istemesinin demokratik bir toplumda saygı ile karşılanması gerektiği” tespitinde bulundu.

► Gözlem raporunu okumak için tıklayınız.