Türkiye’de Hafızalaştırma, Türkiye’deki hafızalaştırma projeleriyle ilgili çevrimiçi bir derleme çalışması. Site, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana geçen süreçte ağır insan hakları ihlallerine uğrayan birçok grup ve bireyle ilgili oluşturulan hafızalaştırma çalışmalarını tanıtıyor. İlk olarak 2013’te yayına alınan web sitesinin 2022 yılında başlayan yeniden tasarlama sürecini yoğun bir içerik güncelleme çalışması takip etti. Hafızalaştırma alanına daha kapsayıcı ve katılımcı bir yaklaşımı benimseyen yeni web sitemiz artık yayında.

► Siteyi ziyaret etmek için tıklayın.

Çalışmanın amacı 

Türkiye’de Hafızalaştırma çalışmasının amacı dışlayıcı, milliyetçi, tek boyutlu bir ulusal hafızanın egemen olduğu hafıza sahasının demokratikleşmesine katkı sunmak, farklı aktörler tarafından hayata geçirilen hafızalaştırma çabalarını derlemek. 

Politik güçler tarafından manipüle edildikleri takdirde hafıza anıtları ihtilafları vurgulayabilir veya çatışmayı yüceltebilir, bunun sonucunda da yeni düşmanlıkları körükleyebilir. Ancak hafıza anıtları yeni kuşakları eğiterek, düşünme, iyileşme, dışlamayı sona erdirme ve uzlaşma gibi süreçleri teşvik ederek ve hatta bir kefaret işlevi görerek daha yapıcı bir amaca da hizmet edebilir. Bu web sitesinin sunmak istediği hafızalaştırmanın barış ve demokratikleşmeye katkıda bulunan bu boyutu. Bu derleme için seçilen örnekler insan hakları fikrini güçlendirmeyi, inkâr edilen veya bastırılan tarihsel olaylarla ilgili olarak daha geniş kitlelere konuşmayı hedefliyor. Son aşamada ise Türkiye’nin çok yönlü nüfusunu oluşturan çok sayıda etnik, politik ve dini grup arasında anlayış ve uzlaşma sağlamaya yardımcı olma çabalarını vurguluyor. 

2013’ten 2023’e 

Sitenin 2013’te yayınlanan ilk versiyonu, geçmişte yaşanmış ve bugün inkâr edilen, bastırılan veya yanlış yorumlanan zulümler ile ilgili Türkiye çapındaki 26 çalışmayla ilgili bilgi içeriyordu. Bu girişimlerin çoğu, daha geleneksel hafızalaştırma biçimleri olan heykeller, ibadet yerleri, parklar, anıtlar ve eski cezaevleri gibi fiziksel anmalardı. Takip eden yıllarda Hafıza Merkezi hafızalaştırma çalışmalarını yeni nesiller için daha cazip ve erişilebilir kılabilecek yeni teknolojiler ve yaratıcı yöntemlerle ilişkilenmeye başladı. Bu bağlamda Türkiye’de Hafızalaştırma sitesini de güncellemeye ve siteye yeni içerikler eklemeye karar verdik. Hafıza girişimlerinin bu değişen manzarasına yönelik odağımızı öne çıkaracak şekilde 2019’da siteye 12 yeni çalışma eklemeye karar verdik. Son eklemelerle birlikte sitede yer alan projelerin sayısı 37 oldu. Bu 37 projeyi biçim özellikleri ve proje sahipliği açısından filtrelemek mümkün. 

Sitenin mevcut versiyonu, 2022 yılında başlayan yeniden tasarlama sürecinin ürünü. Görsel açıdan siteyi daha çekici ve okunaklı hale getirmeyi hedefleyen dönüşüm sürecinde tüm içerikler gözden geçirilerek güncellendi. Sitenin yeni versiyonu aynı zamanda hafızalaştırma alanına daha kapsayıcı ve katılımcı bir yaklaşımı benimsiyor. Mevcut içeriklere yeni görseller ekledik, kütüphane bölümüne hafıza alanıyla ilgili kaynakları dahil ettik ve paydaşlarla söyleşi ve deneme gibi yeni içerikler hazırladık. Bu eklemeler, hafızalaştırma çalışmalarının çok boyutlu süreçlerini daha iyi belgeleyerek mağdur ve hayatta kalanlarına, sivil toplum aktörlerine, sanatçı, tasarımcı gibi farklı birey ve gruplarının deneyim ve düşüncelerine alan açmayı hedefliyor. Bu çok sesli yapının, aynı zamanda Türkiye ve dünyadaki hafıza sahalarına yönelik eleştirel yaklaşımları ve tartışmalarına katkıda bulunacağını umuyoruz. 

2022’de başlayan içerik yenileme sürecine Hafıza ve Gençlik projemizin katılımcılarını da dahil ettik. Genç katılımcılar, web sitesinde yer alan hafızalaştırma çalışmalardan bazılarını seçerek çalışmaların hayata geçirilme süreçlerinde aktif rol alan insanlarla görüşmeler yaptı. Böylece hem bu çalışmaların son durumlarına dair güncel bilgiler edinilmiş oldu hem de yeni nesillerin de dahil olduğu çok sesli ve çok perspektifli yazılar ortaya çıktı. Ayrıca katılımcıların literatür taramasına, arşiv çalışmasına ve saha araştırmasına dayanarak yazdıkları denemelerini de yeni web sitesinde yayına aldık. 

Genç katılımcılarımızın geri bildirimleri ve içerik odaklı katkılarıyla yeni siteyi zenginleştirmeye devam edeceğimiz gibi derleme içeriğini önümüzdeki dönemde geliştirmeyi öngörüyoruz. Amacımız, derlemenin dünyanın çeşitli yerlerinden hafıza anıtları, işlevleri ve etkileri konusunda bilgilerle desteklediğimiz bir tartışma platformuna dönüşmesi. Böylece hafızalaştırma sahası etrafında samimi bir tartışma ve etkileşim yaratmayı umuyoruz. 

Önümüzdeki dönemde siteyi geliştirme çalışmalarımızın üç yönü olacak: sitenin daha geniş bir okur kitlesine hitap edebilmesi ve engelli bireylere erişilebilir olması için tasarım çalışmalarına devam edilmesi; mevcut içeriklere eleştirel bir katman eklemek ve anlatımı çok sesli kılmak için yeni söyleşiler, denemeler ve kaynakların eklenmesi; ve yeni hafızalaştırma projeleri eklemek üzere araştırma ve görüşmelerin sürdürülmesi.