Hafıza ve Gençlik projemiz, dünya genelindeki ve Türkiye'deki güncel hafıza çalışmaları ve mücadelelerini genç kuşaklarla birlikte tartışmayı amaçlıyor. Bu proje kapsamında, 20-30 yaşları arasında 14 genç için bir atölye serisi düzenliyoruz ve katılımcılara kendi hafıza projelerini hayata geçirmeleri için destek sağlıyoruz.
Hedef
Bu proje ile Türkiye’nin farklı şehirlerinden ve toplumsal kesimlerinden gelen gençlerin toplumsal hafıza ve geçmişle yüzleşme konularını tanımalarını; bu alanlarda bilgi ve meraklarını artırmalarını; çeşitli deneyim, birikim ve hafızalara sahip gençler arasında diyalog kurulmasını; ve günümüzün mücadelelerini geçmişin izini sürerek gençlerle birlikte tartışmayı hedefliyoruz. Ayrıca, gençlerin kolektif veya bireysel olarak kendi projelerini üreterek hafıza çalışmalarına özgün katkılar sunmalarını desteklemeyi amaçlıyoruz. 2024 yılında üçüncü dönemini yürüttüğümüz program kapsamında geçmiş dönem katılımcıları ile yeni katılımcılarımız arasındaki yüz yüze ve çevrimiçi etkileşimi artırmayı, sosyal bağları güçlendirmeyi, akran deneyim aktarımlarına alan açmayı ve bir gençlik topluluğu oluşturmayı planlıyoruz.
Gerekçe
Bu proje, Hafıza Merkezi'nin toplumsal hafıza konularını gençlerin ilgi ve merakları üzerinden tartışmaya yönelik uzun vadeli vizyonunun bir parçasıdır. Bugün Türkiye ve dünyada, resmi özürlerden imza kampanyalarına, sömürge sonrası araştırmalardan Black Lives Matter hareketine, yeni hafıza mekanlarının inşasından heykel yıkımlarına kadar birçok konuda geçmişin mirası kamusal alanda daha görünür ve tartışılır hale geliyor. Ancak, Türkiye'deki sivil toplumun geçmişi anma, anlama ve hatırlama pratiklerinin gençlerin ilgi ve merak dünyalarını yeterince dikkate almadığı bir gerçek.
Bu proje, geçmişin ağır travmalarını bugünün genç kuşağıyla yenilikçi, umutlu ve geleceğe dönük bir dil ile konuşmanın yollarını arıyor. Bu projeyi başlatmamıza sebep olan bazı sorular ise şöyle: Her gün karşılaştığımız şiddet, nefret ve ayrımcılıklar nasıl bir tarihten besleniyor? Üst kuşakların yaşadığı toplumsal travmalar genç kuşağa nasıl yansıyor? Bugünü anlamlandırma çabamızda hatırladıklarımızın ve unuttuklarımızın rolü nedir? Farklı deneyimlerden gelen insanlarla nasıl karşılaşmalar yaşıyor ve kendi hikayemize uzak olanlarla nasıl iletişim kuruyoruz? Geçmişin getirdiği yük ne zaman bir değişim talebi yaratıyor? Toplumsal hafızada susturulanlar ve bastırılanlar nasıl geri dönüyor? Bugünkü hafıza mücadeleleri ırkçılık, çoğulluk, kamusal alan, kent hakkı, toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikler ve aktivizm gibi temalara hangi açılardan, nasıl ışık tutuyor? Tekil bir anlatıya karşı çoğul ve eleştirel bir toplumsal hafızanın inşasını düşünmek mümkün mü?
Faaliyetler
Program tasarımında katılımcıların kendilerini pasif dinleyiciler değil programı şekillendiren aktif üreticiler olarak konumlandırmasına özel önem verdik. Bu çerçevede projenin temel faaliyetleri gençlerin aktif katılımı ile gerçekleşen atölyelerin yanı sıra, yine gençlerin danışmanlarının yönlendirmesiyle gerçekleştirecekleri söyleşiler ve üretecekleri projelerden meydana geliyor. Ayrıca, atölye çalışmalarını zenginleştirmek için tarihsel olaylara ilişkin mekânlar, anıtlar veya arşivlere saha ziyareti de düzenlenecek. Uygulamalı, deneyimsel ve birlikte öğrenme ilkeleri çerçevesinde kurguladığımız programın, atölyeler boyunca başvurulan kaynakları ve öğrenme sürecinin dokümantasyonunu sağlayarak sürdürülebilir ve aktarılabilir bir deneyim olmasını amaçlıyoruz. Bu amacı yerine getirmek için bu yılki Hafıza ve Gençlik programında ilk kez akran danışmanlık sistemini uygulamaya geçirdik. Programın birinci ve ikinci dönem katılımcıları arasından seçilen akran danışmanları, uygulama dönemi boyunca hem kendi üretim deneyimlerini aktarıyor hem de uzman danışmanlar eşliğinde yeni projelere de destek oluyor ve rehberlik sağlıyorlar.
1. Atölyeler
Atölye programı kapsamında Nisan 2024 ve Temmuz 2024 tarihleri arasında hafıza çalışmalarının farklı konu ve alanlarına odaklanan 18 atölye düzenledik. Atölyelere bu alanlarda çalışan farklı kolaylaştırıcılar eşlik etti. Atölyelerde önce kolaylaştırıcılar çalıştıkları alanlarla ilgili aktarımlar yaptı, ardından katılımcılar bu aktarımların beslediği ve içine kendi öznel deneyimlerini kattıkları tartışmalar yaptı.
Atölyeler boyunca grup içi kaynak paylaşımlarımızı Discord adlı işbirliği platformu üzerinden yaptık. Oturum öncesi okumaları ve oturum sonrası tavsiyelerimizi biriktirdiğimiz platformda sadece yazı, makale değil şarkı, film, kitap, video ve başka birçok kaynak paylaştık. Böylece program sona erdiğinde elimizde çok değerli bir kaynakça birikmiş oldu.
Açılış toplantısı – 26-27 Nisan 2024, İstanbul
Hafıza Merkezi’nin İstanbul’daki ofisinde düzenlenen açılış toplantısında projenin 2024 yılında uygulanacak dönemine kabul alan gençler ve proje danışmanları ilk kez bir araya geldiler. Toplantının ilk günündeki tanışmanın hemen ardından Hafıza Merkezi ekibi katılımcılara Memorialize Turkey web sitesini tanıttı ve genç katılımcıların sitenin içeriklerini zenginleştirme ve dönüştürme olanakları tartışıldı. Devamında, Hafıza ve Barış Çalışmaları program direktörü Noémi Lévy-Aksu, “Bir Mücadele Alanı Olarak Hafıza Sahası” başlıklı bir sunum yaptı. Üçüncü bölümde ise Hafıza ve Gençlik programının ilk iki döneminden katılımcılar kendi proje deneyimlerini aktararak yeni dönem katılımcılarının projeye daha hızlı entegre olmalarını sağladılar ve bir Hafıza ve Gençlik topluluğunun oluşması için ilk adımları atmış oldular. Birinci günün son bölümünde, katılımcı gençler önerdikleri projelere ilişkin fikirlerini ve uygulama süreci için düşündükleri ilk faaliyetleri anlattılar.
Toplantının ikinci gününde ise Anadolu Kültür Direktörü Asena Günal rehberliğinde bir Beyoğlu hafıza yürüyüşü düzenlendi. Asena Günal ve Murat Çelikkan’ın daha önce Hafıza Merkezi’nin başka bir projesi kapsamında hazırladıkları ve 2018 yılında yayımlanan Hatırlayan Şehir: Taksim’den Sultanahmet’e Mekân ve Hafıza kitabında işlenen güzergâhtan esinlenen hafıza yürüyüşü, Taksim Meydanı’ndan başlayarak, İstiklal Caddesi’ndeki önemli durakları kapsadı. 27 Nisan 2024 günü Galatasaray Meydanı’nda düzenlenen Cumartesi Anneleri/İnsanları 996. hafta buluşmasına tanıklık edildi. Yürüyüş, Bankalar Caddesi’ni Karaköy’ün üst kısımlarına bağlayan Kamondo Merdivenlerinde son buldu.
▶ Açılış toplantısı programını görmek için tıklayın.
Araştırma metotlarına ilişkin atölyeler
Genç katılımcıların projelerini en iyi şekilde hayata geçirebilmeleri için, araştırma metot odaklı bir dizi atölye düzenledik. Atölyelerin içeriklerini düzenlerken katılımcıların proje önerilerini ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurduk.
- Sevcan Tiftik ile LGBTİ+: Bir Giriş – 14 Mayıs 2024, Çevrimiçi
- Mert Koçak ile Saha Yaparken Toplumsal Cinsiyet ve Göç Kavramlarını İşlevselleştirmek – 28 Mayıs 2024, Çevrimiçi
- Esengül Ayyıldız ile Zor Konularda Saha ve Analiz Yöntemleri – 4 Haziran 2024, Çevrimiçi
- Özgür Sevgi Göral ile Politik Ölüm Hafıza Sahasına Neler Söyler: Bağlar, Duygular, Sesler, Uğultular – 28 Haziran 2024, Hibrit (İstanbul)
- Mert Koçak ile Sözlü Tarih ve Yaşam Öyküsü Araştırmaları – 18 Temmuz 2024, Çevrimiçi
- Noémi Lévy-Aksu ile Hafıza Çalışmalarında Arşiv ve Yazılı Kaynaklar – 23 Temmuz 2024, Çevrimiçi
- Roza Erdem ile Hikâye Anlatıcılığı – 29 Temmuz 2024, Çevrimiçi
- Umut Azak ile Zaman Çizelgesi Yöntemiyle Farklı Zamansallıkları Düşünmek – 31 Temmuz 2024, Çevrimiçi
Hafıza sohbetleri
Gençlerin hafızalaştırma çalışmalarını aktif bir şekilde takip etmeleri ve aralarında akran bilgi aktarımı yapabilmeleri için her ay Hafıza Sohbetleri düzenleniyor. Her sohbetin konusunu, genç katılımcılardan biri gönüllü olarak belirliyor. Gönüllü olan kişi, konuyu belirledikten sonra diğer gençlerin konuya dair fikir edinmesi için yazılı ve görsel kaynakları Discord üzerinden paylaşıyor. Sohbetin yapılacağı gün, gönüllü olan kişi moderasyon rolünü de üstlenerek, buluşmanın tamamını istediği şekilde yapılandırıp yönlendiriyor. Akran danışmanları da kendi hafıza sohbetlerini düzenleyerek, önceki dönemlerde ortaya çıkardıkları projelerini ve araştırmalarını sunup, deneyim aktarımı gerçekleştiriyor.
- Zeynep Kılıç ile Yemek Hafızası – 12 Haziran 2024, Çevrimiçi
- Dilan Engin ile Kadın, Mekân ve Bellek Üzerine (Moderatör: Ruken Aydın) – 26 Haziran 2024, Çevrimiçi
- Marlene Schafers ile Göç, Sınır ve Hafıza (Moderatör: Berfin Hanalp) – 17 Temmuz, Çevrimiçi
Takip atölyeleri
Proje dönemi boyunca kişisel olarak ya da gruplar halinde özgün hafızalaştırma projelerini yürüten katılımcıların araştırmalarında ne kadar ilerlediklerini takip etmek ve araştırma sırasında elde ettikleri deneyimleri hep birlikte tartışmak adına üç takip atölyesi düzenledik. Uzman ve akran danışmanlarımız eşliğinde gerçekleşen bu atölyeler sırasında katılımcıların projelerinin gelişimini tartışabilecekleri, birbirlerine geri bildirim verebilecekleri ve projenin nasıl devam etmesi gerektiğine dair düşüncelerini paylaşabilecekleri bir alan sağladık.
2. Saha ziyaretleri
Gençlerin toplumsal hafıza ve geçmişle yüzleşme perspektifinden değerlendirilebilecek mekânları yerinde görmeleri ve teorik bilgilerini somut deneyimlerle pekiştirmeleri için hem Türkiye’de hem de yurt dışında saha ziyaretleri organize ediyoruz. Farklı şehirlerden ve toplumsal kesimlerden gelen katılımcılarımız, saha ziyaretleri sırasında birbirleriyle doğrudan etkileşim içinde olması, programın hedeflediği diyalogu ve paylaşımı zenginleştiriyor. Yerinde gözlem, katılımcıların kendi projelerini tasarlarken özgün ve yaratıcı fikirler geliştirmelerine yardımcı oluyor. Ziyaret ettikleri mekânlardan ilham alarak kendi anma çalışmalarına katkı sunabiliyorlar ve sahada çalışan diğer sivil toplum kuruluşları ile alanında uzman kişilerle bir araya gelme fırsatı da yakalıyorlar.
Kars Saha Ziyareti, 5-8 Temmuz 2024
Program katılımcılarımız ve danışmanlarımızla birlikte Kars’a bir saha ziyareti düzenledik. 5-8 Temmuz 2024 tarihleri arasında gerçekleştirdiğimiz ziyaretin planlama aşamasında Anadolu Kültür ekibinden Asena Günal ve Akçaöz önemli katkılarda bulundular. Geziye, Kars ve Gümrü’de yaşayan kadınları bir araya getirerek birlikte yemek yapmalarını sağlayan ve Türkiye-Ermenistan ilişkilerini yemek kültürü üzerinden işleyen Beraber Az mı Tuz Ekmek Yedik belgeselini izleyerek başladık. Sonrasında filmin yapımcısı Armine Avetisyan ve İhsan Karayazı’nın çevrimiçi katılımıyla bir sohbet gerçekleştirdik. Mukadder Yardımcıel rehberliğinde bir Kars hafıza yürüyüşü yaptık. Ardından, Sezai Yazıcı ile “Rotalarda Kars Büyüsü: Puşkin, Gurciyev ve Orhan Pamuk’un Haritaları ve Kentin Dönüşümü” başlıklı bir konuşma gerçekleştirdik. Ayhan Erkmen ise Kars ve çevre illerde yaşayanlardan topladığı, toplumsal hafıza dolu hikayeleri gençlerle paylaştığı bir performans düzenledi. Son olarak, yine Mukadder Yardımcıel rehberliğinde Ani Arkeolojik Alanı, Boğatepe Köyü ve Çıldır Gölü’nü ziyaret ettik.
▶ Kars saha ziyareti programını görmek için tıklayın.
3. Söyleşiler ve blog yazıları
Program katılımcılarının Türkiye’de hafıza çalışmalarıyla ilgili ilgi alanları çerçevesinde içerik üretmelerini önemsiyor, bu alanda çalışan kişilerle söyleşi yapmalarını ve blog yazıları kaleme almalarını önemsiyoruz. Yeni dönemde hazırlanacak bu içerikler, Hafıza Merkezi’nin Medium hesabında ve Memorialize Turkey [Türkiye’de Hafızalaştırma] web sitesinde yayımlanacak ve sosyal medya hesapları üzerinden paylaşılacak. Bu platformlar aracılığıyla gençlerin sesini daha geniş bir kitleye ulaştırmayı ve toplumsal hafıza konularında farkındalığı artırmayı hedefliyoruz.
- Fatih Aydın - Moria Mülteci Kampı Yangınının Dijital Canlandırması içeriği için Moria 6 davasının istinaf duruşmasına ilişkin izlenim yazısı: Moria Kampı Yangını Sonrası Adalet Arayışı, 5 Ağustos 2024.
4. Memorialize Turkey web sitesinin yenilenmesi
Türkiye’ye ilişkin hafızalaştırma projeleriyle ilgili çevrimiçi bir derleme olan Memorialize Turkey web sitemizi 2023 yılında yeniledik. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana geçen süreçte ağır insan hakları ihlallerine uğrayan birçok grup ve bireyle ilgili oluşturulan hafızalaştırma altını çizen bu seçki, alandaki tüm çalışmaları veya hafıza alanının tüm bileşenlerini kapsamayı hedeflemiyor. Amacımız, katkı ve işbirlikleri ile geliştirmeye devam edeceğimiz bu site aracılığı ile hafızalaştırma çalışmalarının farklı biçim, kapsam ve işlevlerine dair bir diyalog başlatmak.
2013 yılında yayına giren web sitesinin, yıllar içinde hafızlaştırma çalışmalarında yaşanan değişim ve dönüşümü takip edebilmesi için aralıklarla yenilenmesi ve içeriklerinin güncellenmesi gerekti. Hafıza ve Gençlik projesi kapsamında web sitemizin yenilenme sürecini proje katılımcısı gençlerle ortak bir şekilde yürütmeyi hedefliyoruz. Bu sayede hem gençlerin geçmişte yapılan hafızalaştırma projelerini öğrenip yakından takip etmelerini sağlıyoruz hem de yeni nesillerin hafıza alanını nasıl algıladığını görüp, bu alanı şekillendirmeleri için ön ayak oluyoruz. Katılımcı gençler web sitesinde yer alan çalışmalardan bir veya birkaçını seçerek, farklı formatlarda – söyleşi, literatür araştırması, saha gezi günlükleri vb. – yeni içerik üretimi yapıyorlar.
5. Projeler
Atölye programının tamamlanmasının ardından, katılımcı gençlerin bireysel ya da grup olarak bir dizi bitirme projesi üretmeleri amaçlanıyor. Yazı dizileri, raporlar, interaktif haritalar, video ve e-kitap formatlarında üretilmesi beklenen içerikler, gençlerin atölyelerde edindikleri yeni bilgileri pratiğe dökmeleri ve kendilerini aktif özneler olarak konumlandırmaları açısından önemli olacak.
