Türkiye’de Barış Savunuculuğunu Güçlendirmek
Başlangıç Tarihi: 01.01.2020
Bitiş Tarihi: 31.12.2024
Olof Palme International Center desteğiyle yürüttüğümüz bu proje kapsamında, 2020 yılından bu yana Türkiye’deki sivil toplumun yeni bir barış sürecinin yeniden başlaması ve devam etmesi çabalarında daha etkin bir rol alması ve böylece sivil toplumun barış savunuculuğu alanına katkıda bulunmasına yönelik kapasite geliştirme ve araştırma faaliyetleri gerçekleştiriyoruz. Proje boyunca, barış savunuculuğunu ulusal ve uluslararası düzeyde güçlendirmek, daha görünür kılmak ve genç aktivistlerle iş birliğini güçlendirmek adına birçok faaliyet düzenledik.
Hedef
Bu projemizle Türkiye’de sivil toplumun barış savunuculuğuna ve olası yeni bir barış sürecine katkı sunma kapasitesini artırmayı hedefliyoruz. Bu genel hedef doğrultusunda proje yeni bir barış sürecinin inşasında önemli olan konu başlıklarında bilgi üretimini artırmayı, kurumlar arasında işbirliğini güçlendirmeyi ve gençlerin barış alanıyla kurduğu ilişkiyi cesaretlendirmeyi hedefliyor.
Gerekçe
Kırk yıla yakın bir süredir devam eden silahlı çatışmayı sona erdirmek ve Kürt meselesine barışçıl ve demokratik bir çözüm bulmak hedefiyle 2013 yılında başlayan ve kamuoyunda “Çözüm Süreci” olarak da bilinen görüşmeler, 2015 yılında başarısızlıkla sonuçlandı. Bu iki yıllık süreç, Kürt meselesine ve meselenin siyasi çözümüne dair tartışmaların daha çeşitli kesimler tarafından yapıldığı, kısmi politika değişiklikleriyle demokratik alanın genişlediği bir ortam oluşturdu. Sürecin bitmesiyle beraber tekrar yoğunlaşan çatışmalar, Kürt meselesi etrafındaki tartışmaları barış ve çözüm ekseninden tekrar savaş ve terör eksenine kaydırdı. 15 Temmuz 2016 tarihinde başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişimi ve sonrasında yürürlüğe giren OHAL rejimiyle beraber, temel insan hak ve özgürlüklerinin daha fazla ihlal edildiği, sivil alanın gözle görülür şekilde daraltıldığı, milliyetçiliğin ve militarizmin dilinin hakim olduğu bir ortam oluştu. Yapılan araştırmalarda, çözüm sürecine katılımlarının sınırlı bir düzeyde gerçekleştiği görülen sivil toplum kuruluşları, sürecin akamete uğramasından sonra daha zor şartlar altında çalışmalarını devam ettirmek zorunda kaldılar. Yaşanan tüm bu zorlu süreçler, siyasal barış tartışmalarını daha ısrarlı bir şekilde gündeme getirme zorunluluğunu beraberinde getirdi.
Faaliyetler
Bu proje kapsamında; adem-i merkeziyet, silahsızlanma ve geçiş dönemi adaleti gibi konularda çözüm sürecinin analizinin yapıldığı ve dünyadaki iyi örneklerin Kürt meselesi ile karşılaştırmalı verildiği bir dizi rapor hazırladık. Bununla beraber, barış alanında çalışan sivil toplum kuruluşlarının kendi aralarındaki işbirliğini artırmak ve barış savunuculuğunu daha görünür kılmak için çeşitli atölyeler ve eğitimler düzenledik. Proje kapsamında, barış savunuculuğu alanında daha etkin faaliyet göstermek ve barış aktivizmi alanına katkıda bulunmak isteyen gençlerle çeşitli atölye, eğitimler ve inceleme ziyaretleri gerçekleştiriliyor.
1. Yayımlanan raporlar
- Cuma Çiçek, Kürt Meselesi ve Siyasi Barış Bağlamında Güç Paylaşımı ve Ademi Merkeziyet (Türkçe, İngilizce, Kürtçe)
- Nesrin Uçarlar, Türkiye’de Barışçıl Bir Hakikat Arayışı ve Irkçılıkla Yüzleşme, (Türkçe, İngilizce, Kürtçe)
- Yasin Sunca, Küresel Dünyanın Bölgesel Kürt Sorunu: Zihniyetler, Siyasetler, Jeopolitik Dinamikler (Türkçe, İngilizce, Kürtçe)
- Onur Bakıner, Geçiş Dönemi Adaletinin Yokluğunda Resmî Hakikat Arayışı: Türkiye’de Meclis Araştırma Komisyonları (Türkçe, İngilizce, Kürtçe)
2. Makale çevirileri
- Sürecin Ötesinde Barış, Audra Mitchell (2010)
- Geçiş Dönemi Adaletinden Edimsel Adalete: Toplumsal Şiddet Sonrasında Barış Aktivizmi, Birgit Bräuchler (2019)
- Kıbrıs Barış Müzakerelerindeki “Ötesi”: Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum Basınındaki “Biz-Onlar” Kurgusu, Christophoros Christophorou ve Sanem Şahin (2018)
- Onarıcı Adaletin Küçük Kitabı, Howard Zehr (2002)
- Geçiş Dönemi Adaleti İçin Onarıcı Adaleti Dönüştürmek, Kerry Clamp (2019)
- Çatışma, Hafıza ve Hafıza Aktivizmi: Zor Geçmişlerle Yüzleşme, Orli Fridman (2020)
- Zorla Kaybedilmelere Karşı Yapılan Eylemlerde Görsel Aktivizm: 43 Ayotzinapa Öğrencisinin Vesikalık Fotoğrafları, Sophie Dufays (2023)
3. Çevrimiçi paneller
Geçmişi Konuşmak, Barışa Alan Açmak I
2022 yılında dünyada ve Türkiye’de hakikat arayışı, ırkçılık, adalet talebi ve toplumsal barışa dair farklı deneyim ile yaklaşımları konuştuğumuz bir çevrimiçi panel serisi düzenledik.
Türkiye’de yeni bir barış sürecinin doğması ihtimalinin uzak göründüğü bugünlerde, bir yandan da geçmişle yüzleşme siyasi alanda yeniden tartışılmaya başlandı. Bu çatlağın sesini çoğaltmak amacıyla planladığımız beş oturumda hak mücadelesi alanında köklü bir birikime sahip sivil toplum örgütleri ile eleştirel araştırmacıların çalışmalarını görünür kılarak toplumsal hafıza, ırkçılık ve yüzleşme gibi meseleleri daha geniş bir kesimle birlikte tartışmayı amaçlıyoruz. Dünyada ve Türkiye’de hakikat arayışı, ırkçılık, toplumsal barış ve adaletin hem cezalandırıcı hem de onarıcı mekanizmaları ile ilgili farklı yaklaşımlara yeni bir alan açacağımızı ümit ediyoruz.
Panel temaları, Hafıza Merkezi’nin ana çalışma alanlarını yansıtmakla birlikte, Türkiye’de barış inşasına yönelik çalışmaların yapısal unsurlarını teorik ve pratik bağlamlarda tartışmayı mümkün kılacak şekilde seçildi.
- Irkçılıkla Yüzleşmek – Nesrin Uçarlar, Yıldız Önen, Betsy Penso – 9 Mart 2022
- Barış İnşasında Meclisin Rolü – Nisan Alıcı, Onur Bakıner, Yeşim Yaprak Yıldız – 30 Mart 2022
- Onarıcı Adalet Yaklaşımları – Aslı Odman, Duygu Dağ, Murat Deha Boduroğlu – 27 Nisan 2022
- Çatışmalı ve Bölünmüş Kentlerde Hafıza ve Mekan – Dilan Kaya, Nihal Soğancı – 21 Haziran 2022
- Türkiyeli Gençlerin Geçmiş Algısı ve Gelecek Tahayyülü – Cihan Erdal, Derya Fırat, Leyla Neyzi – 30 Kasım 2022
Geçmişi Konuşmak, Barışa Alan Açmak II
2022 yılında başlattığımız Geçmişi Konuşmak, Barışa Alan Açmak başlıklı çevrimiçi panel serisine 2023’te de devam ettik. Yeni seride dünyada ve Türkiye’de hakikat ve adalet arayışı, hafıza sahaları, hafızalaştırma, onarıcı adalet ve toplumsal barışa dair farklı deneyim ile yaklaşımları ve bunların etkilerini tartıştık.
Türkiye’de yeni bir barış sürecinin doğması ihtimalinin pek yakın görünmediği bugünlerde, geçmişle yüzleşme ve onarıcı adalet kavramları barış talep eden öznelerce hem sivil hem siyasi alanda konuşulmaya devam ediyor. Bu sesi daha çok yükseltmek amacıyla beş farklı oturumda adalet ve hafızalaştırma alanlarında mücadeleler vermiş, köklü birikimlere sahip öznelerin ve eleştirel araştırmacıların çalışmalarını görünür kılarak toplumsal hafıza, adalet arayışı, hafızalaştırma, sanat ve onarıcı adalet gibi meseleleri daha geniş bir kesimle birlikte tartışmayı hedefliyoruz. Dünyada ve Türkiye’de adalet arayışı, toplumsal barış ve adaletin hem cezalandırıcı hem de onarıcı mekanizmaları ile ilgili farklı yaklaşımlara ilişkin yeni alanlar açacağımızı ümit ediyoruz.
- Adalet Arayışında Hafızanın Temsili – Fatoş İrwen, Kardelen Işık, Şener Özmen – 8 Mayıs 2023
- 30. Yılında Madımak Katliamı ile Yüzleşmek – Ali Çağan, Eylem Şen, Hüseyin Mat, Şehriban Metin, Şenal Sarıhan – 14 Haziran 2023
- Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Hafıza ve Barış – Hacer Özdemir, Handan Çağlayan, Meral Akkent, Nazlı Mayuk – 10 Ağustos 2023
- 12 Eylül’ün Siyasi Belleği ve Tarihsel Adalet – Aylin Tekiner, Bülent Aydın, Eylem Delikanlı, Hülya Deveci – 1 Kasım 2023
- Yaramız Derindir: Hafıza Sahası ve Sömürgeci Afazi – Adnan Çelik, Noémi Lévy-Aksu, Özgür Sevgi Göral, Tanıl Bora – 14 Kasım 2023
4. Videolar
Diyarbakır Suriçi ve Lefkoşa, şiddet ve baskı mekanizmalarıyla fiziki ve anlatısal olarak bölünen iki kent. Hafıza Merkezi ve Home for Cooperation (Dayanışma Evi) ortaklığıyla 2022 yılının Ekim ve Kasım aylarında yürütülen bu çalışma kapsamında iki kentin mekânsal hafızasının izini sürmek için atölyeler düzenledik. Çatışmalı ve Bölünmüş Kentlerde Mekânsal Hafıza: Diyarbakır ve Lefkoşa başlıklı video, bu atölyelerin hikâyesini anlatıyor.
5. Toplantı ve çalıştaylar
- Barış ve Ekoloji Toplantısı (Zozan Pehlivan, Agit Özdemir ve ekoloji aktivistilerin katılımıyla), 31 Mayıs 2021
- Genç Barış Aktivistleri Toplantısı (Kıbrıs Diyalog Formun işbirliğiyle, Türkiye, Kıbrıs ve İsveç’ten genç aktivistlerin katılımıyla), 16 Haziran 2021
- Cuma Çiçek, Kürt Meselesi ve Siyasi Barış Bağlamında Güç Paylaşımı ve Ademi Merkeziyet (Cuma Çiçek, Elise Massicard, Ulaş Bayraktar), 23 Haziran 2021
- Nesrin Uçarlar, Türkiye’de Barışçıl bir Hakikat Arayışı ve Irkçılıkla Yüzleşme (Nesrin Uçarlar, Elizabeth Oglesby, Yeşim Yaprak Yıldız), 30 Haziran 2021
- Çocukların yaşam hakkına yönelik ihlaller bağlamında cezalandırıcı ve onarıcı adalet çalıştayı, Diyarbakır, 13-14 Mayıs 2022
- Yasin Sunca’nın kaleme aldığı Küresel Dünyanın Bölgesel Kürt Sorunu başlıklı rapor hakkında çevrimiçi panel (Yasin Sunca, Güney Yıldız, Arzu Yılmaz), 24 Mayıs 2022
- Hafıza Turu ve Kolaj Atölyesi, Diyarbakır, 29-30 Ekim 2022
- Hafıza Turu ve Kolaj Atölyesi, Lefkoşa, 5-6 Kasım 2022
- Diyarbakır ve Lefkoşa: Çatışmalı ve bölünmüş Kentlerin Temsili ve Hafızası, Çevrimiçi Çalıştay, 16 Kasım 2022
- Çocuk ve Gençlere Yönelik Çatışma Kaynaklı Hak İhlallerini Hafızalaştırmak, Çevrimiçi Çalıştay, 22 Aralık 2022
- Hafıza Merkezi’nin Kürt illerinde 1990’lı yıllarda yaşanan zorla kaybetmelerle ilgili yürüttüğü saha çalışmasına ve araştırmaya ilişkin deneyim aktarımı toplantısı (Hafıza Merkezi kurucularından akademisyen Özgür Sevgi Göral katılımıyla), İstanbul, 16 Mayıs 2023
- Zamansız Suçlar: Zamanaşımı ve İnsan Hakları, Hibrit Uluslararası Sempozyum, 22 Eylül 2023
- Yeni Hafıza Sahaları: Gençliğe Alan Açmak, Uluslararası Diyaloğu Güçlendirmek, Hibrit Uluslararası Çalıştay, 9-10 Aralık 2023
Zamansız Suçlar Sempozyumundan fotoğraflar
Sempozyumda yapılan sunumların video kayıtlarını izlemek için tıklayın.
6. Saha ziyaretleri
- Kıbrıs saha ziyareti (24-27 Ekim 2021): Ziyaret, Kıbrıs Diyalog Forumu işbirliğiyle düzenlendi. Amacı Türkiye’den genç aktivistleri KKTC ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nden genç aktivistleri buluşturmak, Türkiye’de ve Kıbrıs’ta barış çalışmalarında kullandıkları yöntemler, karşılaştıkları zorluklar ve çizdikleri stratejileri tartışmaktı. Buluşma, Lefkoşa ara bölgesinde bulunan Dayanışma Evi’nde (Home for Cooperation) gerçekleşti. Son gün Maraş bölgesine saha gezisi düzenlendi.
- Diyarbakır saha ziyareti (19-22 Aralık 2021): Ziyaretin amacı yerel hak örgütleri ve aktivistleri ile buluşmak, yürüttükleri çalışmalar hakkında bilgiye edinmek ve olası işbirliklerini konuşmaktı. İnsan hakları, ekoloji,barış, çocuk hakları ve kadın hakları alanlarında çalışan kurumlarla görüşüldü.
- Diyarbakır Saha Ziyareti (11-14 Mayıs 2022): Ziyaretin amacı yerel hak örgütleri ve aktivistleri ile buluşmak, yürüttükleri çalışmalar hakkında bilgi edinmek ve Hafıza Merkezi’nin 2000’li yıllar hakkında başladığı yeni araştırma için fikir alışverişinde bulunmaktı. Bu amaçla insan hakları, barış, çocuk hakları ve dil-kültür alanlarında çalışan kurum ve kişilerle görüşüldü.
- Antakya Saha Ziyareti (8-11 Eylül 2022): Saha gezisinin amacı yerel sivil toplum örgütlerini ziyaret etmek, yürüttükleri çalışmalar hakkında bilgiye edinmek, farklı dini ve etnik grupların kültürel miras ve hafızalarını konuşmak ve genç aktivistlerle buluşmaktı. Antakya’da Ali İsmail Korkmaz Vakfı (ALİKEV) ve Zenginler Atölyesi üyeleriyle görüşüldü, Vakıflı Köyü’nde Kooperatifi ve Musadağ Müzesi ziyaret edildi.
- Hakkari ve Van Saha Ziyareti (3-6 Aralık 2022): Saha gezisinin amacı yerel sivil toplum örgütleri ve avukatlar ile buluşmak, yürüttükleri çalışmalar hakkında bilgiye edinmek ve Hafıza Merkezi’nin 2000’li yıllar hakkında başladığı yeni araştırma için saha çalışmasının temelini atmaktı. Söz konusu yıllara dair mevcut veri ve belgeleme çabaları, deneyim ve hafızaları ve yürütülebilecek ortak çalışmalar konuşuldu.
- Diyarbakır Saha Ziyareti (27 Şubat- 3 Mart 2023): 6 Şubat 2023 tarihinde Maraş’ta gerçekleşen ve çevre illeri etkileyen deprem sonrasında yerel sivil toplum kuruluşlarına yönelik bir dayanışma ziyareti düzenlendi.
- Belgrad Saha Ziyareti (20-23 Haziran 2023): Ziyaretin amacı, Balkanlarda pek çok şubesi olan Youth Initiative for Human Rights adlı örgütün Sırbistan ofisinden aktivistlerle Türkiyeli genç aktivistleri bir araya getirmek, hafıza sahaları ve hafıza aktivizmine ilişkin fikir ve deneyim alışverişi yaparak farklı örnekler üzerinden yeni perspektifler yaratmaktı. Ziyaret sırasında bir araya gelen Türkiye’den 15 ve Sırbistan’dan 5 genç hafıza aktivisti, hafızalaştırma süreçleri ve Sırbistan ile Türkiye’de savaşı ve savaş suçlarını anma kültürü hakkında bilgi alışverişi yapma ve aktivist deneyimlerinden öğrenme fırsatı buldular. İlk gün Holokost Araştırma ve Eğitim Merkezi’nden (Center for Holocaust Research and Education) Nikola Radić eşliğinde Belgrad’da bulunan birkaç anıta ziyarette bulunma ve detaylı olarak sosyal kullanım ve yanlış kullanımı tartışma fırsatı bulduk. Belgrad’daki İnsan Hakları Hukuku Merkezi’nden (Humanitarian Law Center from Belgrade) bir araştırmacı olan Jelena Jovanović, HLC’nin hafıza alanında son birkaç yılda gerçekleştirdiği dijital anıtları katılımcılara sundu. Sunulan projeler arasında Kosova Hafıza Kitabı, Batajnica Anıt Girişimi ve YIHR tarafından yürütülen Voices of Victims projesi gibi örnekler vardı. Çalıştayın sonunda YIHR Sırbistan’dan Marko Milosavljevic, katılımcılarla gizli toplu mezarlara ilişkin bir etkinlik yürüttü. Etkinlik, 744 Arnavut mağdurun kalıntılarının bulunduğu Sırbistan Polisi Özel Anti-Terör Birimi eğitim merkezinin girişi önünde düzenlendi. Ziyarete ilişkin programı görmek için tıklayınız.
- Diyarbakır Saha Ziyareti (27 Şubat-3 Mart 2023): Çocuk, kadın hakları ve kültür alanında çalışan kurumların ziyaret edildiği bir saha çalışması yapıldı.
- Diyarbakır Saha Ziyareti (25 Kasım-6 Aralık 2023): Onarıcı adalet ve çocuklara yönelik yaşam hakkı ihlalleri odaklı saha çalışması yapıldı.
Belgrad saha ziyaretinden fotoğraflar
* Proje hakkında sorularınızı info@hafiza-merkezi.org adresine yazabilirsiniz.
** Görsel alanda kullandığımız illüstrasyon: Moldovalı sanatçı Dumitru Ochievschi’nin Fine Acts tarafından yürütülen The Greats projesi için hazırladığı Support Your Fellow Human isimli eser (CC-BY-NC-SA).
