Hafıza ve Gençlik adlı projemiz, dünyadaki ve Türkiye’deki güncel hafıza çalışmalarını ve mücadelelerini genç kuşak ile birlikte tartışmayı hedefliyor. Proje kapsamında yaşları 20-30 arası toplam 16 gence yönelik bir atölyeler serisi düzenliyoruz ve katılımcıların kendi hafızalaştırma projelerini gerçekleştirmeleri için destek sunuyoruz.

Tarih: Ocak 2022 – Aralık 2023
Destekçi: Chrest Vakfı ve Sivil Düşün
Proje danışmanları: Ahu Öztürk, Foti Benlisoy, Seda Altuğ, Sema Semih

Hedef

Bu proje ile bir yandan Türkiye’nin farklı şehirlerinden ve toplumsal kesimlerinden gelen gençlerin toplumsal hafıza ve geçmişle yüzleşme alanı ile tanışmalarını; bu konularda bilgi ve meraklarının artmasını; çeşitli deneyim, birikim ve hafızalara sahip gençler arasında diyalog kurulmasını; ve bugünün mücadelelerini geçmişin izini sürerek gençlerle birlikte tartışmayı amaçlıyoruz. Bir diğer yandan da gençlerin kolektif veya bireysel olarak kendi projelerini üreterek hafızalaştırma çalışmalarına özgün katkılar sunmalarını destekliyoruz.

Gerekçe

Bu proje Hafıza Merkezi’nin toplumsal hafıza ile ilgili konuları gençlerin ilgi ve merakları üzerinden tartışmaya yönelik uzun vadeli vizyonunun bir parçası. Bugün Türkiye ve dünyada resmi özürlerden imza kampanyalarına, sömürge sonrası araştırmalardan Black Lives Matter hareketine, yeni hafıza mekanlarının inşasından heykel yıkımlarına, geçmişin mirası kamusal alanda gittikçe daha görünür ve tartışılır hale geliyor. Ancak bir yandan Türkiye sivil toplumunun geçmişi anma, anlama ve hatırlama pratiklerinin gençlerin ilgi ve merak dünyalarını çok fazla dikkate almadığı bir gerçek. Bu proje geçmişin ağır travmalarını bugünün genç kuşağıyla yenilikçi, umutlu ve yüzü geleceğe dönük bir dil ile konuşmanın dilini arıyor. Bizi bu projeyi yapmak için harekete geçiren sorulardan bazıları ise şöyle; Her gün karşılaştığımız şiddet, nefret ve ayrımcılıklar nasıl bir tarihten besleniyor? Üst kuşakların yaşadığı toplumsal travmalar genç kuşağa nasıl yansıyor? Bugünü anlamlandırma çabamızda hatırladıklarımızın ve unuttuklarımızın rolü ne? Başka deneyimlerden gelen insanlarla nasıl karşılaşmalar yaşıyor, kendi hikayemize uzak olanlarla nasıl iletişim kuruyoruz? Geçmişin getirdiği yük ne zaman bir değişim talebi yaratıyor? Toplumsal hafızada susturulanlar ve bastırılanlar nasıl geri dönüyor? Bugünkü hafıza mücadeleleri ırkçılık, çoğulluk, kamusal alan, kent hakkı, toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikler ve aktivizm gibi temalara hangi açılardan, nasıl ışık tutuyor? Tekil bir anlatıya karşı çoğul ve eleştirel bir toplumsal hafızanın inşasını düşünmek mümkün mü?

Faaliyetler

Proje tasarımında katılımcıların kendilerini pasif dinleyiciler değil projeyi şekillendiren aktif üreticiler olarak konumlandırmasına özel önem verdik. Bu çerçevede projenin temel faaliyetleri gençlerin aktif katılımı ile gerçekleşen atölyelerin yanı sıra, yine gençlerin danışman desteğiyle gerçekleştirecekleri söyleşiler ve üretecekleri projelerden meydana geliyor. Ayrıca, atölye çalışmalarını zenginleştirmek için tarihsel olaylara ilişkin mekanlar, anıtlar veya arşivlere saha ziyareti de düzenlenecek. Uygulamalı, deneyimsel ve birlikte öğrenme ilkeleri çerçevesinde kurguladığımız programın, kaynakları ve öğrenme sürecinin dokümantasyonunu sağlayarak sürdürülebilir ve aktarılabilir bir deneyim olmasını amaçlıyoruz.

1. Atölyeler

Atölye programı kapsamında Temmuz 2022 ve Şubat 2023 tarihleri arasında hafıza sahasının farklı konu ve alanlarına odaklanan 10 atölye düzenledik. Atölyelere bu alanlarda çalışan farklı kolaylaştırıcılar eşlik etti. Atölyelerde önce kolaylaştırıcılar çalıştıkları alanlarla ilgili aktarımlar yaptı, ardından katılımcılar bu aktarımların beslediği ve içine kendi öznel deneyimlerini kattıkları tartışmalar yaptı. Proje değerlendirmesi sırasında katılımcılar, kamusal ve özel olanın birbirini beslediği bu tartışmaların kendileri için çok dönüştürücü olduğunu söyledi.

1.1. Atölye programı

Açılış Toplantısı – 2-3 Temmuz 2022, İstanbul

2-3 Temmuz 2022 tarihlerinde düzenlenen açılış toplantısında projeye kabul alan gençler ve proje danışmanları ilk defa bir araya geldiler. Gençler birbirlerinin projelerine dair fikir edindi ve projelerin hayata geçmesi için ne gibi adımlar atılacağı tartışıldı. Ayrıca küçük grup çalışmaları yapılarak Memorialize Turkey web sitesi kapsamında geliştirilmesi ve genişletilmesi gereken içerikler belirlendi.

Programı indirmek için tıklayın.

Atölyeler

Genç katılımcıların projelerini en iyi şekilde hayata geçirebilmeleri için, araştırma metot odaklı bir dizi atölye düzenledik. Atölyelerin içeriklerini düzenlerken katılımcıların proje önerilerini ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurduk.

Adnan Çelik ile Saha Metotları Atölyesi – 31 Ekim 2022, Çevrimiçi
Seda Altuğ ve Foti Benlisoy ile Araştırma Metotları Atölyesi – 14 Kasım 2022, Çevrimiçi
Sema Semih ile Tarihe Toplumsal Cinsiyet Açısıyla Bakmak Atölyesi – 24 Kasım 2022, Çevrimiçi
Takip Atölyesi – 16 Aralık 2022, İstanbul
Meryem Yavuz Arık ve Ahu Öztürk ile Videoyu Hafızlaştırmak için Kullanma Atölyesi – 19 Aralık 2022, İstanbul

Hafıza Sohbetleri

Gençlerin hafızalaştırma çalışmalarını aktif bir şekilde takip etmeleri ve aralarında akran bilgi aktarımı yapabilmeleri için, her ayın ilk çarşamba günü Hafıza Sohbetleri düzenleniyor. Her sohbetin konusunu, genç katılımcılardan biri gönüllü olarak belirliyor. Gönüllü olan kişi konuyu belirledikten sonra, diğer gençlerin konuya dair fikir edinmesi için yazılı ve görsel kaynakları Padlet sayfasına yüklüyor. Sohbetin yapılacağı gün, gönüllü olan kişi moderasyon rolünü de üstlenerek, buluşmanın tamamını istediği şekilde yapılandırıp, yönlendiriyor.

1. Hafıza Sohbetleri: Helalleşme, Hesaplaşma, Yüzleşme – 12 Ekim 2022, Çevrimiçi
2. Hafıza Sohbetleri: Ölüye Saygı ve Yas Hakkı – 2 Kasım 2022, Çevrimiçi
3. Hafıza Sohbetleri: Karşı Anıt/ Hafızalaştırma Çalışmaları ve Sanat – 14 Aralık 2022, Çevrimiçi
4. Hafıza Sohbetleri: Podcast Nasıl Yapılır? – 4 Ocak 2023, Çevrimiçi
5. Hafıza Sohbetleri: Çatışma Bölgelerinde Görüşme Yapma ve Veri Toplama Deneyimleri – 1 Şubat 2023, Çevrimiçi

16 Aralık 2022 tarihinde düzenlenen Takip Atölyesi.

1.2. Atölye kaynakları

Atölye boyunca grup içi kaynak paylaşımlarımızı Padlet adlı işbirliği platformu üzerinden yaptık. Oturum öncesi okumaları ve oturum sonrası tavsiyelerimizi biriktirdiğimiz platformda sadece yazı, makale değil şarkı, film, kitap, video ve başka birçok kaynak paylaştık. Böylece program sona erdiğinde elimizde çok değerli bir kaynakça birikmiş oldu.

2. Söyleşiler ve blog yazıları

Katılımcı gençler, Türkiye’de hafızlaştırma çalışmalarına dair söyleşiler yapıp, blog yazıları yazdılar. Bu yazılar Hafıza Merkezi’nin Medium hesabında yayımlandı ve sosyal medya hesapları üzerinden paylaşıldı. Katılımcıların üzerine titizlikle çalıştığı ve proje danışmanlarının desteğiyle hazırlanan yazılar büyük ilgi gördü.

Dicle Anter ile söyleşi: Cezasızlık politikalarına karşı Apê Musa’yı hatırlamak
Antakya Saha Gezisinden İzlenimler
Besna Tosun ile söyleşi: Bir yanda hüzün, bir yanda dimdik bir yaşam
Cins Adımlar: Toplumsal Cinsiyet ve Hafıza Yürüyüşleri tarihçesi: Feminist Hikâye Anlatıcılığı: Bir Sınırları Aşma Pratiği
Meltem Şahin ile söyleşi: Unutmamak ve duyurmak üzerine bir çaba: “Birinin acısı öbürüne geçmiyor”

3. Memorialize Turkey web sitesinin yenilenmesi

Türkiye’deki hafızalaştırma projeleriyle ilgili bu bilgi derlemesi son 100 yıl içerisinde, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana ağır insan hakları ihlallerine uğrayan birçok grup ve bireyle ilgili oluşturulan hafızalaştırma örneklerinin altını çiziyor. Bu seçki bu alandaki tüm çalışmaları veya hafıza alanının tüm bileşenlerini kapsamayı hedeflemiyor. Amacımız, katkı ve işbirlikleri ile geliştirmeye devam edeceğimiz bu site aracılığı ile hafızalaştırma çalışmalarının farklı biçim, kapsam ve işlevlerine dair bir diyalog başlatmak.

2013 yılında yayına giren web sitesinin, yıllar içinde hafızlaştırma çalışmalarında yaşanan değişim ve dönüşümü takip edebilmesi için aralıklarla yenilenmesi ve içeriklerinin güncellenmesi gerekiyor. Hafıza ve Gençlik projesi kapsamında web sitemizin yenilenme sürecini proje katılımcısı gençlerle ortak bir şekilde yürütmeyi hedefliyoruz. Bu sayede hem gençlerin geçmişte yapılan hafızalaştırma projelerini öğrenip yakından takip etmelerini sağlıyoruz hem de yeni nesillerin hafıza alanını nasıl algıladığını görüp, bu alanı şekillendirmeleri için ön ayak oluyoruz. Katılımcı gençler web sitesinde yer alan çalışmalardan bir veya birkaçını seçerek, farklı formatlar – söyleşi, literatür araştırması, saha gezi günlükleri vb. – yeni içerik üretimi yapıyorlar.

4. Projeler

Atölye programı sonunda gençler bireysel ya da grup çalışması halinde bir dizi bitirme projesi üretmeleri amaçlanıyor. Yazı dizileri, raporlar, interaktif haritalar, video ve e-kitap formatlarında üretilmesi beklenen içerikler, gençlerin atölye deneyiminden öğrendiklerini pratiğe dökmeleri ve kendilerini aktif özneler olarak konumlandırmaları açısından önemli olacak.

5. Saha ziyaretleri

16 katılımcımız ve 4 proje danışmanımız ile birlikte Antakya’ya bir saha gezisi yaptık. 8–11 Eylül 2022 tarihlerinde gerçekleştirdiğimiz saha gezisi sırasında Ali İsmail Korkmaz Vakfı’na misafir olduk, Zenginler Atölyesi ile Armutlu mahallesinde bir hafıza turu gerçekleştirdik, Vakıflı Köyü’nü ve köy içinde yer alan Musadağ Müzesi’ni ziyaret ettik, danışmanlarımızdan Dr. Seda Altuğ’dan Hatay’ın kent tarihini dinledik.